نجوا نجار (Najwa Najjar) فیلمساز فلسطینی در حالی مشغول آماده کردن فیلم تازهاش چشمهای یک دزد است که شهر غزه در چند هفتهی اخیر شاهد یکی از خونبارترین روزهای تاریخ خود بوده است. حملهی نیروهای ارتش اسراییل به غزه، یک بار دیگر توجه جهانیان را به اشغال فلسطین جلب کرده و عزم فیلمسازان فلسطینی برای ساخت فیلمهای تازه دربارهی این موضوع را جزم کرده است. کل صحنههای فیلم تازهی نجار در کرانهی باختری و در نابلس فیلمبرداری شده و خالد ابول نگا (Abol Naza) سوپراستار سینمای مصر و سواد ماسی (Souad Massi) بازیگر و خوانندهی الجزایری بازیگران اصلی آن هستند. درام خانوادگی و اجتماعی نجوا نجار هماکنون در مراحل پستولید قرار دارد و اتفاقهای اخیر نوار غزه باعث شده تا سازندگانش تلاش کنند آن را هرچه سریعتر آمادهی نمایش عمومی کنند. خط اصلی قصهی فیلم مکاشفهای بر تأثیرات مربوط به اشغال فلسطین توسط اسراییل بر زندگی روزمرهی اهالی آن است. به این بهانه، داستان زندگی مردی به نمایش درمیآید که پس از آزادی از زندانی در اسراییل، به جستوجوی دختر گمشدهاش میپردازد. داستان فیلم برگرفته از یک ماجرای واقعی است که در سال 2002 اتفاق میافتد و نجار میگوید این قصهای عمومی و همگانی است که میتواند برای هر آدمی در سرزمینهای اشغالی اتفاق بیفتد. سال 2002 دومین انتفاضهی فلسطینیها رخ داد و اسراییل تهاجم وسیعی به کرانهی باختری کرد. وضعیت امروز غزه هم دستکمی از آن تهاجم مرگبار ندارد و حتی برخی از تحلیلگران سیاسی، آن را تهاجمی بدتر و خونبارتر ارزیابی میکنند. قصهی چشمهای یک دزد در اوج دومین انتفاضه رخ میدهد. نکتهی جالب فیلم این است که ماجراها و اتفاقها در آن زمان و دوران معاصر در حال رفتوآمد است.
طارق کاراکتر اصلی فیلم مهندسی با یک راز تاریک و خشونتبار است که ده سال از عمر خود را در زندان اسراییل سپری کرده و حالا به خانهاش برگشته است. وی در بازگشت متوجه میشود در زمان غیبت، دخترش گم شده است. تلاش طارق برای پیدا کردن رد و اثری از دخترش، او را به زن جوانی به نام لیلا میرساند و باعث درگیری و تضادش با عادل، رهبر تحمیلی و غیرمحبوب شهر میشود. در قصهی فیلم، عادل به صورت مردی مشکوک به تصویر کشیده میشود، در حالی که طارق کاراکتری سرشار از معما است. خالد ابول نگا که نقش طارق را در فیلم بازی میکند، یکی از مشهورترین بازیگران سینمای عرب است و در کارنامهاش فیلمهای موفق و پرسروصدایی مثل ویلا 69 و میکروفن را دارد. سواد ماسی هم در کنار بازی در نقش لیلا، چندتا از ترانههای متن چشمهای یک دزد را ساخته و خوانده است. نجار که این روزها در شهر آتن آخرین مراحل فنی فیلم را انجام میدهد، به «اسکرین اینترنشنال» میگوید: «این فیلم قصهای بهشدت انسانی دربارهی پدری با گذشتهای دردناک است که به دنبال دخترش میگردد. اما قصهی فیلم در عین حال مکاشفهای در باب مردمی است که علیه دیوار و دیوارکشی مبارزه میکنند.» این خانم فیلمساز توضیح میدهد که فیلم او در عین حال بیانکنندهی تجربیات شخصی خود او از زندگی در سرزمینهای اشغالی هم هست، زندگی در سایهی موانعی که اسراییل ایجاد کرده و باعث جدایی بخشهای مختلف فلسطین از یکدیگر شده است. به گفتهی او: «هر روز وضعیت بدتر میشود و نقطهی امیدی دیده نمیشود. در چنین شرایطی پرسشی که برایم مطرح میشود این است که وقتی سیاهی و ناامیدی آدمها را در بر میگیرد ما چه گزینههایی را پیش رو داریم؟ در شرایطی که هوا آلوده و غلیظ است نفس کشیدن هم مشکل میشود.»
با توجه به گفتههای نجار میتوان گفت چشمهای یک دزد این پرسش را طرح میکند که وقتی امید و دلیل برای زندگی کردن کاهش یافته و بیعاطفگی رشد میکند، چه اتفاقی برای آدمها میافتد؟ آیا در این حالت و شرایط، امید و تلاش آدمها برای مقاومت و ادامهی حیات هم کاهش مییابد؟ چه گزینههایی پیش رو قرار دارد و قرار میگیرد؟ چنین پرسشهایی فقط مربوط به فلسطینیها نیست و به آنها محدود نمیشود و کل منطقه را در بر میگیرد. نجوا فیلمش را در شرکت فیلمسازی «اوستارا پروداکشن» تهیه کرده است؛ شرکتی که در کرانهی باختری فعالیت میکند و او با همکاری یک تهیهکنندهی دیگر فلسطینی تأسیس کرده است. اما چند شریک الجزایری، فرانسوی و فنلاندی هم در امر تولید آن مشارکت داشتهاند. نجار کلید فیلمبرداری فیلم را اوایل سال جاری میلادی زد و در رابطه با تولید آن در شهر نابلس میگوید: «ما با یک پروسهی نفسگیر و دشوار روبهرو بودیم که اعصاب همهمان را به هم ریخت. واقعاً اعصابخردکن بود. موقعیت و وضعیتمان کاملاً حالوهوایی بندبازانه داشت، بهخصوص در رابطه با خالد و آوردن او به محل فیلمبرداری. این اولین بار بود که یک سوپراستار دنیای عرب در یک محصول فلسطینی بازی میکرد و بخشی از یک فیلم فلسطینی بود. زمانی که پیشتولید فیلم را شروع کردیم، مطمئن نبودم که خالد میتواند به نابلس بیاید و اجازهی ورود به محل را پیدا میکند یا خیر. فقط دو روز مانده به شروع کار فیلمبرداری بود که او اجازهی ورود به نابلس را دریافت کرد. آن روز ما از خوشحالی جشن گرفتیم.»
نجار که به نظر میرسد با وجود سختیهای پیش رو از کار بر روی فیلم تازهاش راضی و خشنود به نظر میرسد، ادامه میدهد: «ما 21 روز در نابلس و چهار روز در بیتاللهم فیلمبرداری کردیم. هر شبِ فیلمبرداریمان با یک تهاجم شبانه روبهرو بودیم و ارتش اسراییل به حملههای خود به نابلس ادامه میداد. به صورت طبیعی تهیهکنندگان اصلی فیلم مسئول جان افراد و وسایل فیلمبرداری بودند. ما با پول ایسلندی فیلم را میساختیم و این طور نبود که کل سرمایه را فلسطینیها داده باشند. خیلی از کسانی که سر صحنه حضور داشتند و با فیلم همکاری میکردند، اولین تجربهی سینماییشان را تجربه میکردند. برخی از اعضای گروه هم ایسلندی، آلمانی و فرانسوی بودند. بجز آنها، بچهها و حیوانات هم سر صحنه بودند و مسئولیت همهی آنها با ما بود. به همین دلیل، کار فیلمبرداری پر از استرس بود.»
اما با وجود تمام سختیهایی که برای تولید و ساخت فیلم کشیده شده، وضعیت نمایش عمومی آن معلوم نیست. با آنکه اروپاییها هم در تولید آن شریک هستند، باید دید امکان حضور در جشنوارههای بینالمللی و دیده شدن را دارد یا خیر. این مشکلی است که بسیاری از محصولات مستقل کشورهای کوچک و در حال رشد (و از جمله فیلمسازان فلسطینی) دارند. فیلم قبلی نجوا نجار انارها و درخت مرمکی (دربارهی یک زن هنرمند فعال در رشتههای هنری در کرانهی باختری با همسری که در زندان است) در تعدادی جشنوارهی بینالمللی به نمایش درآمد و موفق به دریافت جوایزی از چندتای آنها شد. با این حال، نجار میگوید نگران و مشکوک است که لحن روایتی کار تازهاش، نتواند با تماشاگران دنیای غرب ارتباط خوب و نزدیکی برقرار کند و به همین دلیل از سوی آنها با استقبال روبهرو نشود. او میگوید: «مطمئن نیستم که این لحن روایتی با پاسخ و واکنش مثبت آنها همراه شود و آنها بخواهند فیلم را تماشا کنند. اما واقعاً امیدوارم که اشتباه کرده باشم. برای چند دهه در غرب صحبت کردن دربارهی مقاومت فلسطین و تلاش مردم آن برای زندگی و حیات، راه به جایی نبرده است. واقعیت مردم فلسطین بد نشان داده شده و مشکلات آنها جدی گرفته نشده است. طارق کاراکتر اصلی فیلم پدری از طبقهی متوسط و کسی شبیه من و شماست. او در موقعیتی غیرممکن گیر افتاده است. فیلم من ضدخشونت است و با نمایش ویرانیهای خشونت، قصد دارد مشکلات را به نمایش بگذارد.»
درام اجتماعی و ضدخشونت نجوا نجار در حالی آمادهی نمایش میشود که جنگ اسراییل و حماس در غزه، باعث موضعگیری هنرمندان بینالمللی علیه تهاجم اسراییل شده است. پارک چانووک (دوست قدیمی) و ریو سیونگوان (پروندهی برلین) دو تن از صد هنرمند، سیاستمدار و شخصیت معتبر کرهی جنوبی هستند که با انتشار بیانیهای از حملهی اسراییل به غزه به عنوان نسلکشی اسم بردهاند. این بیانیه با تیتر «صلح برای فلسطین» منتشر شد و برای سفارت اسراییل در کره جنوبی، وزارت امور خارجه کره و دبیرخانهی حقوق بشر سازمان ملل هم فرستاده شده است. در این بیانیه از هجوم اسراییل به عنوان جنایت جنگی اسم برده شده که توسط «یکی از ده ارتش و قدرت نظامی جهان» صورت گرفته است. نکتهی جالب بیانیه این است که در آن اشاره شده کشور کره جنوبی خودش با موضوعهای مهم و ضروری زیادی سروکار دارد، ولی موضوعی مثل غزه که در مرکز توجه جهان است، چیزی است که باعث واکنش و نگرانی چهرههای مطرح هنری، ادبی، سیاسی و فرهنگی این کشور شده است.