تا پیش ظهور اینترنت و ماهواره تنها مسیر دسترسی به خبرها و گزارشها، رادیوتلویزیون و مطبوعات و خبرگزاریها بودند. پس از ظهور اینترنت و ماهواره هم کسانی که به پیگیری خبرها و رویدادها علاقه داشتند یا شغلشان اقتضا میکرد که در جریان خبرهای روز باشند فقط باید به خود منابع مراجعه میکردند. اما حالا گفته میشود که نزدیک سی درصد از خبرهایی که هر کسی در طول زندگیاش میخواند، به شکل تصادفی و از طریق بازنشر در سایتها، شبکههای ماهوارهای و فضای مجازی در مقابل چشمانش قرار گرفته است. دربارهی کاربرانی که به پرسه زدن در فضای مجازی عادت دارند یا عضو ثابتقدم شبکههای اجتماعی اینترنتی هستند این رقم به حدود 55 درصد هم میرسد.
از دورانی که خبر در حکم کالایی نفیس بود و آگاهی سریع از خبرها نوعی مزیت و مالکیت محسوب میشد سالها گذشته است. اگر در گذشته عدهای سعی میکردند مالکیت انحصاری اخبار را برای مدتی طولانیتر در تصرف خویش نگه دارند، امروز با توجه به فضای باز اینترنت و عادتهای اجتماعی تازهای که در پی آن پدید آمده، همه سعی میکنند زودتر خبرهایی را که در اختیار دارند با دیگران به اشتراک بگذارند و عدهی بیشتری را باخبر کنند. به همین نسبت گستردگی و تنوع اخبار هم بیشتر شده و تعداد بیشماری سایت و نشریه و شبکهی تلویزیونی و رادیویی در شبانهروز مشغول خبرپراکنی و تولید مطلب دربارهی موضوعها و اشخاص مختلف هستند. این خبرها از طریق شبکههای اجتماعی بهسرعت در سطح وسیعی منتشر میشوند و در هر لحظه به تعداد مخاطبان افزوده میشود. طوری که تخمین زده شده اگر شایعهای روی یک سایت پربینندهی بینالمللی قرار بگیرد و پس از یک دقیقه حذف شود، جلوگیری از انتشار خبر غیرممکن است و پس از سه روز تعداد کسانی که از شایعه باخبر شدهاند تفاوتی با تعداد کسانی که اگر شایعه از روی سایت حذف نمیشد آن را میخواندند، نخواهد داشت. به عبارت سادهتر، آبِ رفته به جوی بازنمیگردد.
پیش از این، سیاستمداران و هنرمندان و سایر کسانی که به هر انگیزهای خبرهای مربوط به خودشان را پیگیری میکردند، کافی بود یکیدو روزنامه و نشریهی تخصصی مرتبط با حرفهشان را زیر نظر داشته باشند تا از هر نکته و مطلبی دربارهی خودشان باخبر شوند. اما اکنون کار به جایی رسیده که کنترل اخبار تقریباً غیرممکن است و هیچ شخصیت یا نهادی نمیتواند مجموعهی اظهار نظرها و خبرها دربارهی خود را شخصاً گردآوری و کنترل کند. به همین دلیل نقش شرکتهایی که به «پایش» و گردآوری و دستهبندی خبرها در قالب موضوعهای مختلف میپردازند پررنگتر شده است. اکنون در ایران هم شرکتهایی برای انجام کارهای مانیتورینگ تأسیس شدهاند که روشهای خاص خودشان را برای جمعآوری اخبار دارند؛ کاری که به تعبیری همان «بریدهی جراید» قدیمی در ابعادی بزرگتر و در حیطههای متنوع مکتوب و تلویزیونی و ماهوارهای و فضای مجازی است. شرکتهای IT base مانتیورینگ را در سه مرحله انجام میدهند: بخشی از کارشان از طریق تلویزیونهایی است که شبانهروز در حال ضبط برنامههای مختلف کانالهای تلویزیونی است، در قسمتی دیگر اخبار روزنامهها و خبرگزاریها را در پنلهایی نظیر صفحهی فیسبوک گردآوری میکنند. قابلیت این پنلها در این است که میتوان در صورت نیاز نسخهی پیدیاف آنها را تهیه کرد و در اختیار متقاضی قرار داد. این کار که اصطلاحاً ساخت بولتن نامیده میشود قابلیتی ایجاد میکند که مخاطبش را در جریان جزییات آن خبر مثل عکس، کد خبر و... قرار دهد. در بخش آخر هم تقریباً به همان شیوهی سنتی اخباری که در پنلها قرار گرفته به صورت اسکنشده نگهداری میشود، چون بریدهی جراید مستندتر از فایل شخصیای است که برای یک فرد یا یک سازمان تهیه شده است.
در این میان شرکتهایی هم روش بینابین را پیش گرفتهاند. یعنی مانند شرکتهای دستهی اول اخبار و اطلاعات را به شیوهی دستی تهیه میکنند؛ با این تفاوت که اخبار مربوط به خبرگزاریها را هم جمعآوری میکنند. این شرکتها پروژههای زیادی را پوشش میدهنند؛ از بخشهای اقتصادی و اجتماعی گرفته تا هنر و سینما و ورزش. در حوزهی سینما هم کار به همان روال سازمانها پیش میرود؛ با این تفاوت که دیگر به جای یک سازمان، خبرهای مربوط به آن هنرمند جمعآوری میشود و در اختیارش قرار میگیرد. تیتر خبرهایی که به طور روزانه در پنلهای این افراد قرار میگیرد از طریق اساماس به آنها اطلاع داده میشود و آنها با در اختیار داشتن نام کاربری و رمز عبور میتوانند بهآسانی از طریق اینترنت به پنل خود به مراجعه کنند.
پنلهای شخصی میتواند هم اخبار گذشته را برای افراد حفظ کند که در صورت لزوم به آن مراجعه شود و هم میتواند به آنها اطمینان دهد که تمامی اخبار مربوط به آنها جمعآوری میشود و در دسترسشان قرار میگیرد. یکی از بازیگران مشهور سینما که خبرهایش توسط یکی از شرکتها پایش میشود میگوید: «چندی پیش یک سایت سینمایی حاشیهساز که علاقهی زیادی به جنجالهای خبری و شایعه دارد، نوشته بود که من برای بازی در یک فیلم سینمایی نزدیک به دویست میلیون تومان دستمزد گرفتهام، در حالی که این موضوع از اساس شایعه بود. تا من از انتشار این شایعه خبردار شوم و بخواهم با مدیر سایت تماس بگیرم که خبر را حذف کند، شایعه در چندین سایت دیگر بازنشر شده بود و خیلی از کاربران هم برایشان گران تمام شده بود که من این قدر دستمزد گرفتهام و زیر خبر علیه من کلی ناسزا نوشته بودند! نظیر همین اتفاق چند ماه بعد هم افتاد، اما این بار به محض درج خبر در سایت، از طرف شرکتی که خبرهای مربوط به من را پایش میکند برایم اساماس آمد و ظرف چند دقیقه توانستم به انتشار خبر غلط واکنش نشان دهم و پیش از آنکه شایعه گسترش پیدا کند جلویش را بگیرم.»
اکنون در همهی کشورها مانیتورینگ خبر وجود دارد و با گسترش بیمهار رسانهها به نظر میرسد یک حرفهی گسترده و پرسود و لازم به وجود آمده که ثمرش نهفقط برای شرکتها و مؤسسات و شخصیتهای مشهور و خبرساز، بلکه برای محققان هم مفید است.