نازنین قنبری: سینمادوستان قدیمی محمد متوسلانی را به عنوان یکی از «اهل سینما» می‌شناسند؛ چهره‌ای باتجربه که در سینمای ایران تقریباً هر عنوان و جایگاهی را تجربه کرده اما بیش‌تر به عنوان بازیگر و کارگردان شناخته می‌شود. بازی او در گناه‌کاران برای دوستداران فیلم‌های قدیمی یادآور چهره‌ای آشناست اما خود او این احساس را ندارد که وقفه‌ای در مسیر حرفه‌ای‌اش ایجاد شده و کم‌کاری‌اش را صرفاً نتیجه‌ی کمبود نقش مناسب می‌داند. یکی از نکته‌های جالب درباره‌ی گناه‌کاران این است که چهار کارگردان سینما و تئاتر در این فیلم به عنوان بازیگر حضور داشته‌اند؛ از جمله محمد متوسلانی که بازی‌اش در این فیلم یکی از غافلگیری‌های خوشایند جشنواره‌ی فیلم فجر گذشته بود.
چه‌طور شد که برای بازی در فیلم گناه‌کاران انتخاب شدید؟
نقش را در درجه‌ی اول به خاطر حضور آقای قریبیان پذیرفتم که از قبل می‌دانستم روی کارهای‌شان حساسیت دارند. دوم به این دلیل که فیلم‌نامه را متفاوت از دیگر فیلم‌های پلیسی که در ایران ساخته می‌شود، دیدم. شکل و حال‌وهوای دیگری داشت و نقشی هم که برای من در نظر گرفته شده بود با نقش‌های قبلیام متفاوت بود. چون برایم تجربه‌ی تازه‌ای بود آن را پذیرفتم.
شما خودتان کارگردان باسابقه‌ای در سینما هستید، نگاه‌تان به بازیگری یک نگاه تفننی است یا آن را جدی می‌بینید؟
کاملاً جدی است. به همین دلیل هر کاری را نمی‌پذیرم و در این مورد بیش‌تر انتخاب‌کننده هستم. به ارزش فیلم و نقشی که به خودم می‌سپارند فکر می‌کنم؛ این‌که می‌توانم به خوبی از عهده‌ی آن بربیایم یا نه، به خودم نزدیک هست یا نه و...
در گناه‌کاران جای معمول شما و آقای قریبیان عوض شده است. شما با پرسونای کارگردانی‌تان در این فیلم بازیگر شده‌اید و آقای قریبیان که ستاره‌ی بازیگری هستند، کارگردان. از ابتدا با این جابه‌جایی کنار آمدید؟
برایم خیلی راحت بود. وقتی بازیگری می‌کنم کاملاً بازیگر هستم. همان توقعی که خودم از بازیگران دارم، همان رفتار را با کارگردان می‌کنم. خودم را در اختیار کارگردان قرار می‌دهم. البته طبیعتاً هر نظری را پیش از فیلم‌برداری با کارگردان در میان می‌گذارم. به همین دلیل با کارگردانی همکاری می‌کنم که به کارش اعتماد و ایمان داشته باشم.
در واقع روی نقش تمرکز می‌کنید و در روند فیلم دخالتی ندارید؟
در حد یک بازیگر. به هر حال بازیگر هم وقتی کار می‌کند و چیزی به نظرش می‌رسد به کارگردان پیشنهاد می‌دهد. بستگی به کارگردان دارد که آن را بپذیرد یا نه. من خودم برای بازیگرانم این آزادی را قائل هستم که نظرات‌شان را به من بگویند. اما به هر حال تصمیم نهایی را کارگردان می‌گیرد.
چه‌قدر دیدگاه شما به عنوان کارگردان سینما با دیدگاه آقای قریبیان در زمینه‌ی کارگردانی متفاوت بود؟
روندی که آقای قریبیان انتخاب کرده بودند، درست بود. شاید کلیت این فیلم به دیدگاه من نزدیک نباشد، ولی برای من مهم این است که تماشاگر دنبال حرف فیلم باشد و چیزی از آن به دست آورد. گناه‌کاران بیش‌تر فرم و زیبایی‌شناسی تصویری دارد. تفاوت دیدگاه من و آقای قریبیان شاید در این مورد بود. اما ایشان زبانی که برای فیلم انتخاب کرده بودند درست و به‌جا بود و نتیجه هم همان شد که می‌خواستند.
در گناه‌کاران پیش آمد که پیشنهادی به کارگردان بدهید؟
روی نقش نه، اما درباره‌ی کلیت فیلم پیشنهادهایی داشتم که با آقای قریبیان و سام صحبت کردیم. در دو جلسه نظراتم را دادم، بعضی را تأیید کردند و بعضی را نه. خیلی عمده نبود. در بعضی کارها اگر تغییر انجام نشود نمی‌توانم کار کنم اما در این فیلم به این شکل نبود.
فیلم‌نامه چه ویژگی‌هایی داشت که شما ترغیب شدید در این فیلم بازی کنید؟ با توجه به این نکته که اشاره کردید با فیلم‌های دیگری که در این زمینه ساخته شده متفاوت است.
الان شرایط به گونه‌ای است که وقتی حداقل‌ها رعایت شود قانع می‌شوید چون حداکثر و ایده‌آل الان به شکل سابق نیست. این فیلم‌نامه به دلیل این‌که سفارشی نبود و کلیشه‌های رایج در سینمای ایران را نداشت. این‌که هر مشکلی را تنها پلیس حل می‌کند و فرد منزه پلیس است که در مقابل اشرار وجود دارد، نبود. گناه‌کاران از این فرمول پیروی نمی‌کرد و رویه‌ی جالبی داشت به همین دلیل برایم جذابیت داشت.
شما سابقه‌ی طولانی در بازیگری پیش از انقلاب داشتید چرا بعد از انقلاب به صورت حرفه‌ای فعالیت نکردید. به دلیل محدودیت یا ممیزی بود؟
تا زمان فیلم دل و دشنه من ممنوع از کار بودم. اما به عنوان بازیگر گزیده‌کار هستم و در هر فیلم و سریالی بازی نمی‌کنم. مگر این‌که برایم خاص و متفاوت باشد. نمی‌خواهم نقش‌هایم شبیه به هم باشد. علاقه دارم که تجربه‌های تازه داشته باشم. بازیگر هستم و بازیگری را هم دوست دارم اما نمی‌خواهم تکراری شوم. پیش آمده از بعضی کارهایم راضی نبوده‌ام ولی به هر حال دلم می‌خواهد در کاری باشم که اصولی باشد و خودم هم بتوانم با مجموعه‌ی آن ارتباط برقرار کنم.
پیش از گناه‌کاران پیشنهاد بازیگری داشتید و بازی نکردید؟
بله. بعد از گناه‌کاران هم پیشنهاد داشتم اما نپذیرفتم.
کارگردانی چه‌طور؟
نه. برای این‌که شرایط خوبی نداشتیم. شرایط مناسبی برای کارگردانی نبود. با توجه به محدودیت‌ها هم نتوانستم فیلم‌نامه‌ای پیدا کنم که فیلم خوبی شود و مطمئن باشم سرمایه‌ی تهیه‌کننده را برمی‌گرداند. به دلیل این شرایط در طول سال از 70 فیلم ساخته شده پنج فیلم سرمایه‌شان را برگردانده‌اند و تازه از بین آن‌ها سه فیلم بودند که محتوای فرهنگی و ارزش دیده شدن هم داشتند! منتظر هستیم ببینیم آیا وعده‌های جدید عملی می‌شود یا نه. امیدواریم که راه باز شود.
نظرتان در مورد فیلم‌های پلیسی و معمایی چیست؟
ژانر خوبی است به شرطی که خوب ساخته شود. معتقدم این ژانر مخاطب بسیار دارد به شرطی که فضای پلیسی و حتی پلیس را به گونه‌ای نشان بدهیم که مخاطب بپذیرد. یعنی همان پلیسی که می‌شناسد را ببیند نه پلیسی که تازه از لای زرورق درآمده. در فیلم‌های پلیسی ما تا پیش از گناه‌کاران همیشه داستان به این شکل روایت شده که اتفاقی افتاده و یک پلیس باهوش آمده و مشکل را حل کرده! تماشاگر از ابتدا پایان داستان را متوجه می شود. اما برعکس بعضی اوقات هست که مخاطب داستان را متوجه می‌شود اما فیلم به‌قدری جذاب ساخته شده که می‌خواهد بداند قهرمان قصه قرار است چه‌طور پایان داستان را رقم بزند. فیلم‌ها در گذشته فاقد این جذابیت بودند و مردم توجه نمی‌کردند. می‌توان در این زمینه با عدم محدودیت‌ها فیلم باارزش ساخت.
تا به حال به دنبال چنین قصه‌هایی برای فیلم ساختن بودید؟
دنبال این نوع مضمون نبودم اما چند سال پیش پیشنهادی داشتم که به دلیل تکراری بودن از ساخت آن پرهیز کردم. برای منِ فیلم‌ساز مهم این است فیلمی بسازم که حرفی داشته باشد و سینمای سرگرمی نباشد، یعنی مخاطب بعد از دیدن فیلم به آن فکر کند. طبیعی‌ست هر چه‌قدر از واقعیت‌ها دور باشیم مخاطب کم‌تر ارتباط برقرار می‌کند.
ظاهراً شما هم مثل فرامرز قریبیان به سینمای دهه‌ی 1940 و فیلم‌های نوآر و پلیسی مثل آثار جان هیوستن علاقه دارید؟
جوانی ما با این فیلم‌ها گذشته است. هر کدام از این فیلم‌ها ارزش‌های خودش را داشت. به عنوان ژانر خاص پیگیر آن نبودم اما وقتی فیلم خاصی در آن فضا ساخته می‌شد، می‌دیدم و لذت می‌بردم. بیش‌تر فیلم‌های نئورئالیستی ایتالیا را تعقیب می‌کردم و دوست داشتم.
در زمینه‌ی بازیگری چه‌قدر از تکنیک استفاده می‌کنید و چه‌قدر به غریزه متکی هستید؟
همه‌ی تکنیک‌های بازیگری تعریف شده تا شما نقش را طوری بازی کنید که برای مخاطب باورپذیر شود. تمام تکنیک‌ها برای نزدیک‌تر شدن مخاطب به نقش است. اگر تکنیکی استفاده شود که مخاطب دوست نداشته باشد با آن بیگانه می‌شود. به همین دلیل باید همه چیز در جهت باورپذیری نقش و همراه شدن آن با مخاطب به کار گرفته شود.
به نظر می‌رسد گریم و طراحی لباس در این فیلم اهمیت بسیاری داشته است. چه‌قدر این عوامل به اجرای درست نقش کمک کرده است؟
خیلی کمک‌کننده بود. به هر حال به همان اندازه که درست اجرا شدن گریم به باورپذیری نقش کمک می‌کند، درست اجرا نشدن آن هم نتیجه‌ی عکس می‌دهد و صدمه می‌زند. فرض کنید مخاطب خطوط روی صورت بازیگر را ببیند؛ طبیعتاً حواسش به آن پرت می‌شود و دیگر بازی بازیگر و قصه را از دست می‌دهد. همین‌طور در لباس و پوشش. تماشاگر هر نقصی ببیند روی تمرکزش اثر می‌گذارد و نتیجه‌ی منفی می‌دهد. در گناه‌کاران به دلیل گریم و لباس درستی که انتخاب شده بود، مخاطبان به‌خوبی آن را پذیرفته و باور کردند و تأثیرگذار شد.
نسخه‌ی اکران شده چه‌قدر شبیه به فیلم‌نامه‌ای است که از ابتدا مطالعه کردید و چه‌قدر تغییر کرده؟
فکر می‌کنم چیزی که به دست آمده شکل و شمایل بهتری پیدا کرده نسبت به آن‌چه در فیلم‌نامه خواندم. در کل نسخه‌ی نهایی محصول رضایت‌بخشی شده و کیفیت بالاتری دارد.
