جای خوش‌حالی است که بعد از یک وقفه چندساله، بار دیگر جشنواره بین‌المللی فیلم «وارش» در اردیبهشت 1398 برگزار می‌شود؛ جشنواره‌ای که ماهیت و هویت سینمایی آن با محوریت و گفتمانی فرهنگی گره خورده است و تلاش می‌کند به مسأله مهم «فرهنگ عامه» در عرصه‌های فیلم کوتاه داستانی، مستند و پویانمایی بپردازد.
آن‌چه بیش از هر چیز این جشنواره را در کانون توجه اهالی فرهنگ و هنر قرار می‌دهد و در واقع آن را خاص می‌کند، توجه و اهتمامی است که به «فرهنگ عامه» به عنوان محور جشنواره دارد؛ محوری که می‌تواند حلقه وصل سینما با علوم انسانی، خاصه مردم‌شناسی و مطالعات فرهنگی شود. واقعیت این است که امروزه در دپارتمان‌های هنر و علوم انسانی جهان شاهد رویکردها و پارادایم‌های علمی تازه‌ای هستیم که در حوزه‌های مطالعات بین‌رشته‌ای فعالیت می‌کنند که حاصل این همکاری، آورده‌های نظری و عملی ارزشمندی بوده است که از ظرفیت و ظرافت زبان سینما در رشد و توسعه فرهنگی بهره می‌برد.
امروزه در علوم اجتماعی جدید شاهد توجه بسیار جدی و عمیق به مطالعه و پژوهش فرهنگ عامه هستیم و در دانشگاه‌های علوم اجتماعی ایران نیز به‌ویژه در رشته‌های جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی به این مقوله توجه جدی صورت گرفته است. واقعیت این است که سینما یکی از بهترین و مؤثرترین ابزارهایی است که می‌تواند به بازنمایی فرهنگ عامه بپردازد و به غنا و استحکام آن کمک کند. برای فهم و تبیین بهتر این مهم باید به نسبت «فرهنگ عامه» و «سینما» پرداخت. اول این‌که سینما به عنوان یک هنر عامه‌پسند در جهان شناخته می‌شود به این معنا که عموم جامعه و طیف‌های مختلف با آن ارتباط برقرار می‌کنند و از آن تأثیر می‌پذیرند. این البته به معنای این نیست که خواص و نخبگان جامعه نسبتی با سینما ندارند؛ که سینما امروزه به عنوان یکی از جدی‌ترین کنش‌های روشنفکرانه مورد توجه است. تأکید بر سویه عامه بودن سینما نه به معنای عوام‌زدگی که به معنای عمومی بودن آن است.
فرهنگ عامه واجد ظرفیت‌های دراماتیک بالایی است که رجوع به آن‌ها می‌تواند بخشی از کاستی‌های محتوایی سینمای ما به‌ویژه در بخش فیلم‌نامه را جبران کند و به آن خوراک برساند. در این زمینه، فیلم‌های مستند و کوتاه می‌توانند نقش مهم‌تری از سینمای داستانی داشته باشند؛ مستندهایی که به مظاهر و جلوه‌های گوناگون فرهنگ عامه پرداخته‌اند مورد توجه مخاطب واقع شده‌اند و هم قابلیت‌های اجتماعی آن را یادآوری کرده‌اند و هم به شناخت اقوام ایرانی از یکدیگر کمک کرده‌اند. جشنواره فیلم «وارش» از این رو اهمیت دارد که یک جشنواره موضوعی و محتوایی است و می‌تواند سایر بخش‌های فرهنگی کشور را فعال کند. امروزه در میان پژوهشگران و محققان علوم انسانی و اجتماعی، علاقه‌مندان زیادی به سینما وجود دارند که این جشنواره و رویکرد و کارکرد آن می‌تواند به حلقه وصل آن‌ها بدل شود. شکاف بین دانشگاهیان و سینماگران یکی از ضعف‌های بزرگ ماست که این جشنواره می‌تواند نقش مهمی در کاهش این فاصله داشته باشد. تقویت و حمایت از آثار و فیلم‌هایی با محوریت مردم‌شناسی با تأکید بر موضوع فرهنگ عامه از مهم‌ترین اهداف این جشنواره است که در سه حوزه سنت‌های گفتاری، رفتاری و زیستی دنبال می‌شود. در سنت‌های گفتاری، فیلم‌هایی با محوریت برگزاری آیین‌ها و جشن‌های ملی و مذهبی، آداب و رسوم، عرف و عادات و بازی‌های عامیانه، در سنت‌های رفتاری، فیلم‌هایی با محوریت قصه‌های عامیانه، داستان‌های اخلاقی، حکمت‌آمیز و عاشقانه یا لالایی‌ها، آواها و نواها، ترانه‌ها، مرثیه‌ها، اشعار بومی، افسانه‌های کهن و مثل و تمثیل و... در سنت‌های زیستی، فیلم‌هایی با محوریت معماری بومی، شیوه‌های تولید در زندگی کشاورزی، دامداری و صیادی و بهره‌برداری از جنگل، صنایع دستی و دست‌بافته‌ها و پوشاک، فرهنگ غذاهای بومی، و بازار و مبادله به عنوان محورها و موضوعات جشنواره هستند که در ذیل آن می‌توان شاهد تولید آثاری بود که فرهنگ عامه را در یک لوکیشن بزرگ به نام جغرافیای ایران به قاب تصویر درمی‌آورند و بازنمایی می‌کنند.
در واقع جشنواره وارش با رویکرد تخصصی که دارد به رشد و بالندگی فرهنگ عامه در سینمای ایران کمک می‌کند که آثار و برکات آن فقط به سینما و روی پرده ختم نمی‌شود بلکه به تقویت و غنای فرهنگ بومی در سطح اجتماعی و کلان‌تر کمک می‌کند. جشنواره وارش می‌تواند فیلم‌نامه‌نویسان، کارگردان‌ها، مستندسازها و همچنین انیمیشن‌سازها را متوجه قابلیت‌های دراماتیک و نمایشی نهفته در دل فرهنگ عامه ایرانی کند و سینما را به عنوان عنصر آگاهی‌بخش و فرهنگ‌ساز قوام ببخشد. اگر چرخش گفتمانی را که در دانش علوم اجتماعی رخ داده است به چرخه تولید محتوا در سینما تعمیم دهیم می‌توان از سینما و اشکال مختلفش همچون مستند و فیلم کوتاه در جهت بازشناسی، بازتعریف و بازسازی فرهنگ عامه استفاده کرد؛ به این معنی که امروزه روایت‌های کلان در تحقیقات علوم انسانی فرو ریخته است و توجه به روایت‌های خُرد اهمیت پیدا کرده، به طوری که مطالعه تجربه‌های زیسته و روزمره زندگی به سوژه پژوهش بدل شده است. بر این مبنا فرهنگ عامه دیگر یک امر پیش‌پاافتاده و سطحی نیست بلکه عنصر اصلی تشکیل‌دهنده فرهنگ و تمدن است. با ارجاع به این گفتمان می‌توان رویکرد جشنواره «وارش» را در توجه به فرهنگ عامه در سینما، حرکت در جهت گفتمان امروز علوم اجتماعی دانست. پس این جشنواره می‌تواند همه آن‌هایی را که در رشته‌های مختلف به فرهنگ عامه علاقه و گرایش دارند و در این زمینه فعالیت می‌کنند گرد هم بیاورد و به خوانش و بازنمایی این مقوله در بستر سینما کمک کند. بر این مبنا باید جشنواره «وارش» را فراتر از یک مناسبت سینمایی به عنوان یک جشنواره فرهنگی جدی‌تر گرفت و نتایج این اهتمام را در تولید محتوای غنی‌تر و تولیدات سینمایی مطلوب‌تر جست‌وجو کرد؛ جشنواره‌ای که می‌تواند افق تازه‌ای به روی فرهنگ و تمدن ایرانی بگشاید و بازتاب جوشش و درخشش آن باشد.
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
