در یک رخداد جذاب سینمایی، نسخه مرمت شده بخشی تازه‌یاب از فیلم فردوسی، شامگاه چهارشنبه ۱۳ آذر در موزه سینمای ایران به نمایش درآمد. این فیلم که ۸۵ سال پیش یعنی در سال‌های 1312تا 1313 برای بزرگداشت هزاره فردوسی ساخته شده بود با همکاری فیلمخانه ملی ایران مرمت شده و توسط موزه سینمای ایران برای منتقدان، علاقمندان سینما، دانشجویان هنر، سینما، تاریخ و اهالی رسانه نمایش داده شد. مدت زمان مرمت شده از فیلم، 20 دقیقه از فیلم بود که بنا به اسناد تاریخی به سفارت وزارت معارف وقت تولید شده و تنها عده کمی از جمله رضا شاه آن را دیده بودند. طی سال‌های اخیر نیز شاهد نمونه های دیگری از این بازسازی‌ها و مرمت نسخه‌های فیلم‌های قدیمی بودیم. از جمله در تابستان امسال و در سی‌ودومین جشنواره بین‌المللی فیلم کودکان و نوجوانان اصفهان که نسخه ترمیم شده فیلم تحسین شده نیاز به کارگردانی علیرضا داوود نژاد که پس از 28 سال در این جشنواره نمایش داده شد. همچنین نمایش نسخه ترمیم شده فیلم‌های دندان مار و خط قرمز مسعود کیمیایی در خانه سینما و نمایش نسخه ترمیم شده فیلم دونده ساخته امیر نادری در باشگاه فیلم گروه هنر و تجربه نمونه‌های دیگری بودند که گویی به عنوان یک رویکرد و تمهید تازه در مناسبات و برنامه‌های سینمایی در حال ترویج است.
ترمیم و نمایش فیلم‌های قدیمی و آرشیوی سینمای ایران دست‌کم چند کارکرد مفید دارد از جمله این‌که به بازنمایی و صورت‌بندی هویت تاریخی سینمای ایران کمک می‌کند و امکانی برای نسل جدید مخاطبان که بسیاری از آثار مطرح تاریخ سینما ایران را ندیده‌اند فراهم می‌شود تا این فیلم‌ها را با کیفیت بهتر و بر روی پرده سینما ببینند. ضمن این‌که برای سینماگران به ویژه پژوهشگران و منتقدان سینمایی که امکان دسترسی به بسیاری از نسخه‌های فیلم‌های قدیمی را ندارند، مجال تماشای آن‌ها فراهم می‌شود. از سوی دیگر این فیلم‌ها به مثابه یک دستاورد و اثر سینمایی از مهجور ماندن در غبار تاریخی خود درآمده و امکان بازنمایش پیدا می‌کنند که همه این امکان‌ها، فرصتی فراهم می‌کند تا بخش‌های گمشده یا فراموش شده سینمای ایران، حیاتی دوباره یافته و در یک بستر زمانی جدید مورد خوانش قرار بگیرند. به ویژه این‌که اغلب برنامه‌هایی که به نمایش نسخه‌های ترمیم شده آثار سینمایی می‌پردازند با جلسات نقد و بررسی یا سخنرانی پژوهشگران و منتقدان سینمایی درباره این فیلم‌ها همراه می‌شود که فرصت نقد و تحلیل آن‌ها را که ممکن است در زمان خودش صورت نگرفته باشد فراهم می‌کند.. به عبارت دیگر نمایش نسخه‌های ترمیم شده فیلم‌های تاریخ سینمای ایران فرصتی است تا به غیر از تاریخ تولید فیلم‌ها، شاهد بازتولید تاریخی آن‌ها نیز باشیم. چه بسیار فیلم‌هایی که در حافظه سینمایی ما وجود دارد اما تنها نام آن‌ها را شنیدیم یا اطلاعات مکتوبی از آن‌ها در کتاب‌های تاریخ سینما آمده اما هرگز دیده نشده و خاطره‌ای بصری از آن‌ها حتی در ذهن به اصطلاح خوره فیلم‌ها نیز وجود ندارد. این تمهید کمک می‌کند تا آگاهی ذهنی ما نسبت به خیلی از فیلم‌های تاریخ سینمای ایران به آگاهی عینی و تصویری بدل شود و در واقع آن فیلم‌ها نیز از بستر تاریخ شفاهی به آغوش تاریخ واقعی سینما برگردنند. فیلمی مثل فردوسی از اولین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که بسیاری از سینمادوستان هم آن را ندیده‌اند و برای نخستین‌بار به تماشای این فیلم نشسته‌اند. نمایش این آثار در کنار کارکردهای نوستالژی و خاطره بازی با تاریخ سینما می‌تواند به عنوان یک استراتژی در معرفی و شناسایی این آثار به یکی از کارکردهای نهادهایی مثل موزه سینما بدل شود که مماس و منطبق با ماهیت و ماموریت حرفه‌ای این مرکز سینمایی است. در واقع نمایش فیلم‌های تاریخ سینما با نسخه‌های با کیفیت وترمیم یافته، پویایی و کارآمدی بیش‌تری به موزه سینما می‌دهد که در کنار ثبت و صیانت از دستاوردهای تاریخ سینما به نمایش و روایت بصری این تاریخ نیز بپردازد. به عبارتی دیگر کشف و ترمیم نسخه‌های قدیمی فیلم‌ها، احیای تاریخ سینما و بازتولید کارکردهای هنری و سینمایی آن است و گاهی شبیه به زنده کردن یک مرده می‌ماند. ضمن این‌که تاریخ سینما را به یک تاریخیت عینی و قابل مشاهده بدل می‌کند که به تقویت و رشد روش تحقیق عینی در پژوهش‌های سینمایی کمک می‌کند. خیلی فرق است بین این‌که فیلمی از تاریخ سینما را به شکل مکتوب و کتابخانه‌ای مطالعه کرد و به شنیده‌ها درباره آن‌ها و در واقع تاریخ شفاهی آن‌ها رجوع کرد تا این‌که خود فیلم را دید و به درک مشاهده‌ای از تاریخ سینما دست یافت. این عمل مصداق همان ضرب المثل معروف ایرانی است که شنیدن کی بود ماند دیدن!
فارغ از سینماگران و پژوهشگران این حوزه، ترمیم و بازسازی فیلم‌های قدیمی تاریخ سینمای ایران به پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی و مردم شناسی نیز کمک می‌کند تا با در اختیار داشتن منابع تصویری و مشاهده پذیر، به مطالعات تاریخی جامعه و مردم خود پرداخته و برای آن شواهد عینی سینمایی بیابند. امروزه سینما و انواع تولیدات آن از فیلم‌های داستانی گرفته تا آثار مستند، به عنوان منابع و ابزارهای تحقیق و پژوهش در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی شناخته شده و استخراج و ترمیم فیلم‌های تاریخ سینما، می‌تواند زمینه‌ای برای پژوهش‌های فرامتنی سینمایی ایجاد کند
ترمیم نسخه‌های قدیمی آثارسینمایی به مثابه یک تمهید خلاقانه فارغ از کارکردهایی که به آن اشاره کردیم بحث حفظ و صیانت از آثار سینمایی را به عنوان یک ضرورت فنی و تکنیکی مطرح می‌کند. مساله‌ای که هم یک ضرورت حرفه‌ای است هم یک ضرورت اخلاقی. چه بسیار آثاری که به دلیل عدم مراقبت‌های لازم و غفلت متولیان دچار اضمحلال و نابودی شده و از بین رفته‌اند. نهادهای متولی مثل فیلمخانه ملی باید با بهره‌گیری از فناورهای نوین دیجتالی به بازسازی و ترمیم نسخه‌های قدیمی اهتمام بیش‌تری داشته و با همکاری نهادهای ذی ربط مثل مرکز آرشیو صدا و سیما یا کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و هر مرکز و نهادی که نقش و سهمی در حفظ و صیانت از آثار هنری دارند، حساسیت و مراقبت بیش‌تری در این زمینه داشته باشند. حفظ بهینه پوزیتیو و نگاتیو فیلم‌ها یا تبدیل آن به نسخه‌های دیجیتال و بهره‌گیری از تجهیزات مدرنی که امروزه در جهان برای آرشیو و صیانت از آثار سینمایی صورت تولید شده باید به عنوان یک سرمایه‌گذاری ضروری در مدیریت سینمایی مورد توجه قرار گرفته و مخازن مجهز و مدرنی برای حفظ آن‌ها تعبیه شود. تامین و تجهیز امکانات فنی در سینما صرفا محدود به تولید و نمایش فیلم نیست بلکه مدیریت آرشیوه و صیانت از آثار سینمایی نیز به این بضاعت‌های فنی برای نگهداری و مراقبت از این آثار نیازمند است. امروزه نه فقط فیلم‌های خیلی قدیمی و مرتبط با قبل انقلاب که حتی برخی فیلم‌های تولید شده در دهه 70 و80 نیز طبق نظر کارشناسان این حوزه در معرض آسیب قرار دارد و باید برای نگهداری و حفظ و مرمت آن‌ها اقدام جدی کرد. تاریخ سینما صرفا برای روایت کردن نیست، نیازمند صیانت و مراقبت کردن نیز است و ترمیم نسخه‌های قدیمی فیلم‌ها علاوه بر این‌که به تحقق این هدف کمک می‌کند، به تاریخ سینما امکان تکرار شدن و بازتولید می‌دهد. در واقع این تمهید، شیوه و روشی برای تمدید حیات سینما در مرحله پساتولید است و می‌توان آن را به نوعی باستان‌شناسی سینما دانست.
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
https://telegram.me/filmmagazine
